ŻYWIENIE W HIPERLIPIDEMIACH

 

Zaburzenia lipidowe można podzielić na:

- hipercholesterolemię – zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i „złego” cholesterolu LDL;

- aterogenną dyslipidemię – zwiększone stężenie triglicerydów, małe stężenie „dobrego” cholesterolu HDL;

- mieszaną złożoną hiperlipidemią – zwiększone stężenie triglicerydów i „złego” cholesterolu LDL;

- zespół chylomikronemii – duże stężenie triglicerydów i cholesterolu całkowitego.

W zaburzeniach lipidowych stosowana jest dieta zmniejszająca stężenie lipidów w surowicy krwi (hipolipemiczna). Jest ona najważniejszym sposobem leczenia zaburzeń gospodarki lipidowej w organizmie. Cechą charakterystyczną tej diety jest ograniczenie spożycia energii pochodzącej z tłuszczów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol.

 

ENERGIA

Spożycie energii powinno być zgodne z zapotrzebowaniem. Dla osób z nadwagą i otyłością konieczne jest zastosowanie diety ubogoenergetycznej (nie uwzględniającej podaży energii w stosunku do nadmiernie rozbudowanej tkanki tłuszczowej).

 

TŁUSZCZE

Nasycone kwasy tłuszczowe 

Nasycone kwasy tłuszczowe (mirystynowy, palmitynowy, laurynowy) zwiększają stężenie miażdżycorodnego „złego” cholesterolu LDL i zwiększają krzepliwość krwi. Niezbędne jest ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych (występujących w tłuszczach zwierzęcych) < 10% całodziennej podaży energii, a u chorych z podwyższonym stężeniem „złego” cholesterolu LDL (> 100 mg/dl) poniżej 7% (maksymalnie do 20 g dziennie).

Celem realizacji powyższych rekomendacji należy ograniczyć spożycie tłustych mięs i wyrobów wędliniarskich, takich jak pasztet, parówki, pasztetowa, salami, kiełbasy wiejskie, baleron i boczek.

Izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych 

Izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych zwiększają stężenie „złego” cholesterolu LDL, a jednocześnie powodują spadek stężenia „dobrego” cholesterolu HDL. Wskazane jest ograniczenie spożycia izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych < 1% ogólnej podaży energii (≤ 2 g dziennie). 

Źródłem tych kwasów mogą być produkty typu fast food, zupy i sosy w proszku, przemysłowo produkowane wyroby cukiernicze, margaryny twarde. 

Cholesterol pokarmowy

Trzecim składnikiem pokarmowym, który powoduje wzrost stężenia „złego” cholesterolu LDL jest cholesterol pokarmowy. Podaż cholesterolu w całodziennej racji pokarmowej nie powinna przekraczać 300 mg, a u osób z podwyższonym stężeniem „złego” cholesterolu LDL w surowicy 200 mg. 

Głównymi źródłami pokarmowymi cholesterolu są masło, żółtka jaj, pasztetowa, salceson, pasztet i wątróbka. 

Sterole i stanole

Do związków zmniejszających stężenie „złego” cholesterolu LDL należą sterole i stanole roślinne (fitosterole i fitostanole). 

Naturalnym źródłem steroli roślinnych są oleje kukurydziany, słonecznikowy, kokosowy, sojowy i oliwa z oliwek oraz orzechy.

Eksperci amerykańscy zalecają u osób z podwyższonym stężeniem „złego” cholesterolu LDL podaż 2 g steroli lub stanoli dziennie z żywnością funkcjonalną (m.in. wzbogacane w sterole i stanole margaryny i jogurty). Według badań można oczekiwać, że spowoduje to spadek stężenia cholesterolu LDL o 15%.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe 

Źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych są oleje roślinne i tłuste ryby morskie. 

Bogate w kwas linolowy (omega-6) są oleje krokoszowy, słonecznikowy, sojowy, kukurydziany. Kwas ten zmniejsza stężenie miażdżycorodnej frakcji „złego” cholesterolu LDL.

Kwas α-linolenowy (omega-3, m.in. olej rzepakowy) oraz jego pochodne, kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy (omega-3, m.in. tłuste ryby morskie, m.in. halibut, śledź, makrela), zmniejszają stężenie triglicerydów w surowicy krwi, hamują procesy krzepnięcia krwi.

Pobranie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powinno mieścić się w granicach od 6 do 10% ogólnej podaży energii, w tym z rodziny omega-6 od 5 do 6%, a z rodziny omega-3 od 1 do 2%.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić co najmniej 10% ogólnej podaży energii. W diecie mającej na celu zmniejszenie stężenia lipidów w surowicy krwi (hipolipemicznej) szczególnie ważne jest odpowiednie spożycie jednonienasyconego kwasu oleinowego (m.in. olej rzepakowy, oliwa z oliwek), który zmniejsza stężenie „złego” cholesterolu LDL, a jednocześnie zwiększa poziom „dobrego” cholesterolu HDL.

 

WĘGLOWODANY

U osób z zaburzeniami lipidowymi należy ograniczyć podaż cukru, napojów słodzonych cukrem, słodyczy, miodu oraz dżemów wysokosłodzonych. Cukry szybko wchłaniające się (sacharoza, fruktoza) nie powinny dostarczać więcej niż 10% ogółu podaży energii. Zwiększają one w wątrobie syntezę „złych” lipoprotein VLDL oraz powodują spadek stężenia „dobrego” cholesterolu HDL. 

Błonnik pokarmowy

Na zmniejszenie stężenia „złego” cholesterolu LDL mają wpływ szczególnie rozpuszczalne oraz tworzące żel frakcje błonnika pokarmowego (pektyny, gumy, β-glukany, hemiceluloza). Wiążą one kwasy żółciowe i ich sole oraz zwiększają wydzielanie tłuszczów z kałem. Pokarmowym źródłem rozpuszczalnych oraz tworzących żel frakcji błonnika są zwłaszcza produkty zbożowe (owies, jęczmień), suche nasiona roślin strączkowych, owoce cytrusowe i jabłka. Ilość błonnika pokarmowego w diecie powinna wynosić około 35 g dziennie, w tym 25% powinny stanowić rozpuszczalne frakcje błonnika. 

 

BIAŁKA

Białka powinny stanowić 10-15 % ogółu podaży energii. Źródłem białek powinny być chude produkty zwierzęce oraz białko roślinne (m.in. suche nasiona roślin strączkowych). 

 

WITAMINY ANTYOKSYDACYJNE 

Dieta zmniejszająca stężenie lipidów ze krwi (hipolipemiczna) powinna być bogata w witaminy o działaniu antyoksydacyjnym, tj. witaminę E (m.in. oleje roślinne), witaminę C (m.in. owoce jagodowe i warzywa kapustne) i β-karoten (m.in. żółte, pomarańczowe i zielone warzywa i owoce). Witaminy te chronią nienasycone kwasy tłuszczowe przed utlenianiem. 

 

ALKOHOL

Z programu żywieniowego osoby z zaburzeniami lipidowymi powinno się wykluczyć alkohol, ponieważ jest on bogatym źródłem energii i spożywany w nadmiarze, tj. > 20 g alkoholu etylowego dziennie u kobiet i > 30 g u mężczyzn, sprzyja zwiększeniu stężenia triglicerydów w surowicy krwi.

 

PRZYGOTOWANIE POSIŁKÓW

- należy stosować gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie i duszenie beztłuszczowe;

- niewskazane są potrawy smażone, pieczone i duszone z dodatkiem tłuszczu;

- zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych;

- należy spożywać warzywa i owoce w postaci surowej;

- należy ograniczyć sól kuchenną do 5 g/dobę;

- zalecane jest stosowanie przypraw ziołowych.

 

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Poza wymienionymi powyżej żywieniowymi czynnikami modyfikującymi profil lipidowy nie należy zapominać o regularnej aktywności fizycznej przyczyniającej się do optymalizacji zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie.