Ból dolnego odcinka kręgosłupa to nie żart, wiedzą o tym zwłaszcza ci, którzy doświadczyli go chociaż raz. W rzeczywistości niemal każdy w ciągu swojego życia skarży się na tą dolegliwość. Ponieważ, paradoksalnie, ból krzyża i karku występują tak powszechnie i wydają się tak dobrze znane, wiele pytań dotyczących tego rodzaju bólu wciąż pozostaje bez odpowiedzi.

Skąd ten ból?

"Ojej, bolą mnie plecy" wszyscy powiedzieliśmy to w takim czy innym momencie życia. Przykry i uciążliwy ból pleców mocno dokucza, a jego rzeczywiste pochodzenie jest często bardzo trudne do ustalenia. Winnymi bólu krzyża mogą być bowiem mięśnie, tkanka łączna miękka, ścięgna, torebki stawowe, chrząstki, dyski lub nerwy. Poprzez codzienną aktywność ruchową mogą one być nadmiernie naciągnięte, skręcone lub zwichnięte. Czasami maleńkie naderwania pojawiające się na zewnętrznej powierzchni dysków międzykręgowych mogą powodować poważny ból.

Powodem bólu kręgosłupa u innych osób często jest postępujący z wiekiem proces zwyrodnienia dysków, które ulegają przepuklinom i wybrzuszeniom. Nawet jeśli uszkodzenie dysku jest w rzeczywistości bardzo małe i zazwyczaj zaleczy się samoistnie, to intensywność bólu może być ogromna.

O ile same dyski nie są unerwione bólowo, tylna ich powierzchnia sąsiadująca z tzw. więzadłem podłużnym tylnym charakteryzuje się znaczną wrażliwością na bodźce mechaniczne. Naturalną reakcją organizmu na drażnienie jest stan zapalny, który polega na uwolnieniu licznych substancji określanych jako mediatory stanu zapalnego.

Wywołują one lokalny obrzęk a także bezpośrednio drażnią receptory, dodatkowo nasilając ból. W rezultacie dochodzi do odruchowego przykurczu mięśni, który zwiększa drażnienie mechaniczne i nasila proces zapalny - powstaje tzw. błędne koło chorobowe, które może utrzymywać się przez wiele dni.

Bez względu na długość trwania, ból pleców nie należy do przyjemności ani dla ciebie ani dla twoich bliskich. Niestety czas trwania i natężenie przypadku bólu nie może być przewidziane ani na podstawie lokalizacji ogniska bólowego, czasu, początkowej intensywności ani przyczyny pojawienia się. Na szczęście, nawet jeśli dokładna przyczyna bólu nie jest dokładnie ustalona, zazwyczaj ostry ból kręgosłupa ustępuje po około miesiącu lub nawet krócej, jak tylko ustanie stan zapalny tkanek.

Jak długo może to trwać?

Ogólnie około 80% objawów ostrego bólu kręgosłupa, występujących po raz pierwszy ustępuje samoistnie w przeciągu 6 tygodni od pojawienia się. Pod względem czasu trwania dolegliwości ból krzyża dzieli się na trzy grupy: ból chroniczny, ostry i ostry nawracający.Chroniczny ból kręgosłupa jest często opisywany jako ból trwający jednorazowo przez okres 3 miesięcy (według niektórych autorów wystarczą 2 miesiące) i dość często nie jest on wynikiem jednorazowego uszkodzenia a raczej spowodowany jest przewlekłym procesem chorobowym.

Pojawia się stopniowo, zazwyczaj nie udaje się powiązać go z określonym wydarzeniem (uraz itp.). Ból ustępuje wraz z wygaszeniem ognisk stanu zapalnego i ma tendencje do nawrotów. Często ból chroniczny jest spowodowany także innymi przyczynami, takimi jak: osłabienie mięśni, nieprawidłowa waga ciała - zarówno nadwagą jak i niedowagą - a także codziennym stresem z towarzyszącym skurczem mięśni przykręgosłupowych. Bardzo często ustalenie uchwytnej przyczyny bólu przewlekłego jest niemożliwe.

Ból ostry jest zazwyczaj związany z urazowym uszkodzeniem tkanek. Jest on najsilniejszy natychmiast po urazie, lub staje się coraz silniejszy wraz z upływem czasu, zazwyczaj występuje okresowo i jest wynikiem nadmiernego rozciągnięcia/naciągnięcia mięśni lub zwichnięć stawów kręgosłupa. Ból pourazowy rzadko trwa dłużej niż 4-6 tygodni, nawroty są rzadkie chociaż u pewnego odsetka pacjentów może przejść w fazę przewlekłą z okresowymi zaostrzeniami.

Jakie leki stosować?

Jedna trzecia pacjentów cierpiących z powodu bólu kręgosłupa o różnym pochodzeniu polega w dużym stopniu na lekach bez recepty dostępnych w aptekach. Popularnym wyborem jest acetaminofen i nie leki anty zapalne nie-steroidowe, takie jak ibuprofen, występującymi pod różnymi nazwami handlowymi.

Jeden na pięciu pacjentów cierpiących na bóle kręgosłupa będąc pod opieką swojego lekarza, sięga po leki na receptę, często mające na celu rozluźnienie mięśni. Mimo takiej nazwy, leki te nie rozluźniają mięśni grzbietu, lecz uspokajają i uciszają symptomy bólowe w centralnym systemie nerwowym, dlatego mogą być pomocne w znoszeniu napięć mięśniowych związanych z poważnym bólem oraz mogą być użyteczne w zaburzeniach snu wywołanych silnym bólem.

Z kolei pewne substancje zawarte w niektórych substancjach narkotycznych i opiatach są bardzo silnymi środkami przeciwbólowymi i mogą wyraźnie pomóc w zniesieniu objawów występujących przy epizodach bólowych.

Ponieważ tego rodzaju leki działają uspokajająco, mogą być również stosowane jako leki usypiające w ciągu pierwszych dni następujących po pojawieniu się pierwszych symptomów bólu. Takie leki mogą być tylko i wyłącznie zażywane na podstawie wypisanej przez lekarza specjalistę recepty.

Czy należy się położyć?

Najlepszą radą w przypadku ostrego bólu kręgosłupa jest właśnie nie przeczekanie bólu w łóżku, lecz pozostanie tak aktywnym jak to tylko możliwe. Utrzymywanie zwykłego aktywnego stylu życia może początkowo wydawać się nierozsądne lub przynajmniej przynoszące odwrotne od zamierzonych efekty. Dodatkowo naturalną tendencją osoby cierpiącej na ból kręgosłupa będzie położyć się na kanapie i unikać aktywności- nic bardziej mylnego!

Aktywność fizyczna, oczywiście dostosowana do wydolności pacjenta, może być właśnie tym czynnikiem, który sprawi, że krew i substancje odżywcze skuteczniej i szybciej dotrą do miejsc objętych stanem zapalnym, zredukuje zapalenie i tym samym zmniejszy napięcie mięśniowe powodujące ból. Wiele osób cierpiących z powodu bólu kręgosłupa nie porzucają swoich codziennych aktywności fizycznych, takich jak spacery, lecz dostosowują ich natężenie do swoich możliwości.

W wyniku takich działań często ich stan ulega znacznej poprawie w dużo krótszym czasie. Należy zawsze pamiętać, że umiar jest najlepszym sprzymierzeńcem szybkiego powrotu do zdrowia, a wszelkie energiczne aktywności , jak wyczynowo uprawiany sport bądź nadmiernie obciążające organizm sporty, jak podnoszenie ciężarów, mogą nie tylko nie pomóc, a wręcz pogorszyć stan zdrowia. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym zanim powróci się do jakichkolwiek fizycznych aktywności.

Ogrzewać czy chłodzić?

Jest to prawdopodobnie najczęściej zadawane pytanie przez osoby cierpiące na bóle kręgosłupa o różnorakim pochodzeniu. Odpowiedź brzmi: i ciepłe i chłodne okłady mogą przynieść znaczącą ulgę w bólu, należy jednak wiedzieć kiedy należy ich używać.

Lód niską temperaturą hamuje stany zapalne i redukuje opuchliznę poprzez zmniejszenie przepływu krwi przez skurczone naczynia krwionośne. Umieszczenie chłodnego lodowego okładu w miejscu występowania, do 48 godzin od momentu wystąpienia może pomóc obniżyć ból. Należy tylko pamiętać, aby przykładać lód co dwie godziny na nie więcej niż 20 minut. I oczywiście zawsze chroń skórę przed miejscowym odmrożeniem, chroniąc ją cienkim ręcznikiem lub tkaniną.

Z kolei miejscowe przykładanie gorących okładów również bywa pomocne w uśmierzeniu bólu mięśni, szczególnie po 48 godzinach od wystąpienia objawów bólowych- czasowo znosi ból i łagodnie rozciąga napięte mięśnie. Zalecane są zarówno okłady gorące suche, takie jak okłady z koca elektrycznego, lub okłady gorące wilgotne, takie jak gorące kąpiele lub ogrzane, wilgotne ręczniki.

Mimo stosunkowej skuteczności w czasowym uśmierzaniu symptomów bólowych, okłady, ani gorące ani suche nie przyczyniają się znacząco w przyspieszeniu rekonwalescencji.

Czy moja waga ma znaczenie?

Sprawność fizyczna ma wpływ na ogólny dobry stan zdrowia i kontrolowanie wagi ciała, a to jest istotny czynnik w utrzymaniu kręgosłupa w zdrowiu i sprawności. Przybieranie na wadze, szczególnie w części środkowej ciała, na brzuchu, przenosi całkowity środek ciężkości do przodu i dokłada niepotrzebnego obciążenia na mięśnie pleców i otaczające je tkanki.

Zalecane jest utrzymywanie stałej wagi ciała, z niewielkimi dopuszczalnymi wahaniami, tak, aby uniknąć obciążania kręgosłupa. Paradoksalnie niska waga ciała może również przyczynić się do występowania bólu kręgosłupa. Niska waga ciała wraz z mała masą kostną przyczynia się do zwiększenia ryzyka wystąpienia osteoporozy i bólu pojawiającego się na tym tle. Utrzymywanie dobrze zbalansowanej diety, umiar i regularne ćwiczenia fizyczne pozwolą na długo cieszyć się świetną kondycją fizyczną, bez bólu!

Jak ćwiczyć, żeby sobie nie zaszkodzić?

Ćwiczenia fizyczne są jedną z najważniejszych form terapii, jakie twój lekarz zaleci ci w celu zmniejszenia bólu kręgosłupa. Regularna gimnastyka wzmacniająca ( taka jak wzmacnianie mięśni pleców, ćwiczenia z obciążeniem) , gimnastyka wpływająca na giętkość (rozciąganie) lub ćwiczenia aerobowe ( trzy do pięciu razy w tygodniu) poprawią ogólną kondycję i zmniejszą przyszłe ryzyko urazów kręgosłupa.

Wielu lekarzy i specjalistów doradzą swoim pacjentom odpowiednie techniki ćwiczeń, aby uśmierzyć istniejące symptomy bólowe i zapobiec ewentualnym przyszłym urazom kręgosłupa. Kiedy się gimnastykujesz, stosuj się do poniższych wskazówek: 
ćwicz powoli zacznij od pięciu powtórzeń każdego ćwiczenia, stopniowo dojdź do 10 powtórzeń zawsze rozpoczynaj i kończ swoje ćwiczenia od stopniowego rozciągania mięśni.

Jaką utrzymywać postawę ciała?

Pewnie doskonale pamiętasz jak w dzieciństwie dorośli mówili ci: Stój prosto! Nie garb się! 
I wyobraź sobie, że o to właśnie chodzi! Prawidłowo wyprostowana pozycja jest niezwykle ważna w utrzymaniu zdrowego kręgosłupa, uniknięciu urazów i bólu. Jeśli zapominasz o prawidłowej postawie, mięśnie wystawione są na ryzyko nadwyrężenia, a kręgosłup wystawiony na dodatkowe obciążenia.

Z czasem naciski na kręgosłup wywołane złą postawą mogą doprowadzić do deformacji anatomicznych, prowadzących do nacisków na naczynia krwionośne i zakończenia nerwowe oraz do problemów z mięśniami, stawami i dyskami kręgowymi. Niestety jest to jedna z głównych przyczyn bólu kręgosłupa, dlatego pamiętaj o gimnastyce i .. nie garb się!

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia urazów kręgosłupa wywołanych złą postawą, warto stosować się do trzech prostych rad:

Kiedy STOISZ- zawsze postaw jedną stopę lekko z przodu w stosunku do drugiej stopy, równocześnie lekko uginając kolana- taka pozycja znacznie zmniejsz ciężar jaki spoczywa na dolnej części kręgosłupa.

Kiedy SIEDZISZ- zawsze siadaj w takiej pozycji, aby twoje biodra były lekko wyżej niż kolana. Pozwoli to zmniejszyć naprężenia w dolnej części kręgosłupa. 
Kiedy po coś SIĘGASZ- zawsze stań na podwyższeniu, takim jak stołek bądź stopień, jeśli chcesz sięgnąć po coś co leży powyżej linii twoich ramion. Unikniesz w ten sposób nadwyrężenia bądź skręcenia kręgosłupa.

Jeśli muszę podnieść coś ciężkiego...

Podnoszenie i schylanie się to często główni podejrzani jeśli chodzi o bóle kręgosłupa. Stosowanie prawidłowych technik przy podnoszeniu i schylaniu pomoże ci zmniejszyć nacisk na dolną część kręgosłupa i wyeliminuje ryzyko wystąpienia urazów. Po prostu:

UŻYWAJ NÓG- a dokładnie, kiedy schylasz się lub dźwigasz, zawsze zginaj nogi w kolanach, co pozwoli rozłożyć dźwigany ciężar na inne części ciała i odciąży kręgosłup. Aby coś podnieść kucnij z klatką piersiową wysuniętą do przodu, a pośladkami do tyłu i dopiero wówczas podnieś ciężar. Taka pozycja pozwoli utrzymać kręgosłup w neutralnej, stosunkowo bezpiecznej pozycji, a Tobie oszczędzi ryzyka wystąpienia urazu.

TRZYMAJ CIĘŻAR PRZY SOBIE- jeśli podniosłeś coś ciężkiego i chcesz to przenieść, zawsze trzymaj ciężar przyciśnięty do klatki piersiowej, zmniejsza to ryzykowne naprężenia kręgosłupa i tym samym twój kręgosłup jest bezpieczny. 
RÓWNOWAŻ PRZENOSZONE CIĘŻARY- pamiętaj, że lepsze dla twojego kręgosłupa jest obciążenie dwustronne, czyli zawsze wybierz dwa mniejsze ciężary, zamiast jednego dużego.

Jeden duży ciężar nakłada bardzo duże obciążenie na jedną stronę ciała, powodując naciągnięcia mięśni i nadwyrężenia kręgosłupa, kiedy dwa mniejsze, symetrycznie niesione w obu rękach, równomiernym obciążeniem nie stanowią już takiego ryzyka.

UNIKAJ SKRĘCANIA- no chyba, że masz zamiar uszkodzić sobie kręgosłup? Skręcanie kręgosłupa podczas jednoczesnego podnoszenia ciężkiego przedmiotu jest stuprocentową gwarancją na uraz i silny ból, gdyż tego typu pozycje nakładają nieproporcjonalnie duże naciski na dolny odcinek kręgosłupa.

PCHAJ ZAMIAST CIĄGNĄĆ- pchanie ciężkich przedmiotów jest dużo mniej ryzykowne dla zdrowia twojego kręgosłupa niż ich ciągnięcie. Używaj ramion i nóg do pchania, a jeśli rzeczywiście musisz przesunąć coś ciężkiego, to zawsze poszukaj pomocy.

Mój ból trwa już długo. Czy konieczny jest zabieg operacyjny?

Na takie pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Leczenie przewlekłego bólu kręgosłupa zależy w dużej mierze od rodzaju i źródła bólu. Najważniejsza jest prawidłowa diagnoza bólu kręgosłupa i jeśli źródło pochodzenia bólu zostaje zdiagnozowane, na tej podstawie lekarz specjalista może zaplanować leczenie.

Jeżeli natomiast źródło pochodzenia bólu jest nieznane lub niejasne, lekarz specjalista może rozpocząć leczenie symptomów- celem tego leczenia jest złagodzenie bólu, poprawa jakości życia i podniesienie sprawności. Zawsze należy polegać na opinii specjalisty, gdyż jest wiele możliwych sposobów leczenia bólu dolnego odcinka kręgosłupa, zatem niezbędne jest indywidualne dopasowanie ich do potrzeb pacjenta.